Η ορθολογιστική διαχείριση του θέματος του κλαδέματος των δέντρων σε δημόσιους χώρους

Γενικά

Το κλάδεμα των δέντρων σε δημόσιους χώρους σε τακτικές περιόδους ή εκτάκτως, είναι μια αναγκαία εργασία. Το σωστό κλάδεμα είναι κρίσιμο για τη διατήρηση της υγείας, της δομής και της παραγωγικότητας των φυτών και των δέντρων. Συχνά όμως, προκαλούνται δικαιολογημένες αντιδράσεις από το κοινό, περιβαλλοντικές οργανώσεις και μεμονωμένα άτομα, ιδιαίτερα όταν αυτή η εργασία γίνεται με μη ορθολογιστικό τρόπο. Επιβάλλεται η ενημέρωση του κοινού και των επηρεαζόμενων κατοίκων, πριν από μεγάλης έκτασης εργασίες κλαδέματος δέντρων σε δημόσιους χώρους.

Ως Κίνημα Οικολόγων – Συνεργασία Πολιτών αναλαμβάνουμε την πρωτοβουλία να ενημερώσουμε τις αρμόδιες αρχές για τον ορθολογιστικό τρόπο κλαδέματος των δέντρων, με την ελπίδα ότι έτσι θα αποφεύγονται οι δικαιολογημένες αντιδράσεις του κοινού και – κυρίως – θα έχουμε υγιή και ανθηρά δέντρα στις πόλεις μας.

Είναι γνωστό ότι τα δέντρα μέσα στις πόλεις είναι μια ευλογία και ένας δείκτης ευζωίας και βιώσιμης ανάπτυξης. Δέντρα τα οποία στερούνται της κόμης και της φυλλωσιάς τους ή παραμένουν καχεκτικά και αδύναμα, δεν μπορούν να θεωρηθούν ισχυροί παράγοντες στη διαμόρφωση ενός υγιούς αστικού περιβάλλοντος. Από την άλλη, δέντρα που παραμένουν απεριποίητα και χωρίς φροντίδα (μέρος της οποίας είναι και το κλάδεμα) κινδυνεύουν να προσβληθούν από φυτασθένειες ή να κοπούν ή ξεριζωθούν, προκαλώντας ζημιές ή ανθρώπινες απώλειες.

Υπενθυμίζεται ότι υπάρχει ένας κατάλογος δέντρων για τα οποία χρειάζεται εκ των προτέρων άδεια για το κλάδεμα τους, σύμφωνα με τον Περί Δασών Νόμο του 2012 (Ν. 25(Ι)/20212).

Ο τρόπος κλαδέματος εξαρτάται από τον τύπο του φυτού ή δέντρου, αλλά οι γενικές αρχές είναι οι εξής:

Στόχοι και Αρχές Κλαδέματος

Το κλάδεμα δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μία απλή συντήρηση, αλλά ως διαδικασία με στρατηγικούς στόχους:

1. Διατήρηση της Υγείας των Δέντρων: Η αφαίρεση νεκρών, ασθενών ή κατεστραμμένων κλάδων είναι απαραίτητη για την πρόληψη ασθενειών και παρασίτων.
2. Ασφάλεια: Η μείωση κινδύνων από επικίνδυνους κλάδους σε δημόσιους χώρους, δρόμους και πεζοδρόμια, είναι πρωταρχικής σημασίας.
3. Αισθητική και Λειτουργικότητα: Το κλάδεμα συμβάλλει στη διατήρηση της φυσικής μορφής του δέντρου, εξασφαλίζοντας παράλληλα επαρκή χώρο για την ανάπτυξη υποδομών, φωτισμού και άλλων αστικών στοιχείων.

Χρονική Περίοδος

Η επιλογή του χρόνου κλαδέματος πρέπει να γίνεται με επιστημονικά κριτήρια και να μην λαμβάνονται υπόψη άσχετες, με την υγεία των δέντρων, απαιτήσεις. Ένα άλλο κριτήριο που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, είναι η αισθητική και η βιοκλιματική κατάσταση των πόλεων.

Εξαιρούνται βέβαια πάντα τα θέματα ασφάλειας, οδικής κυκλοφορίας και προσβασιμότητας των ΑΜΕΑ.

Δυστυχώς, συχνά τα δέντρα κλαδεύονται γιατί ενοχλούνται οι γείτονες από τα φύλλα ή γιατί υπάρχουν διαφορές μεταξύ πολιτών ή γιατί θέλουν κάποιοι να χρησιμοποιήσουν το πεζοδρόμιο ως παράνομο χώρο στάθμευσης ή γιατί εμποδίζεται η απρόσκοπτη θέα σε μια εμπορική βιτρίνα ή πινακίδα κ.α.

Όλοι οι πιο πάνω – και άλλοι παρόμοιοι – λόγοι, δεν πρέπει να θεωρούνται επαρκείς για να αποφασιστεί το κλάδεμα δέντρων.

Πιο ειδικά, συστήνονται για κλάδεμα των δέντρων κατά κατηγορία τα εξής:

• Φυλλοβόλα δέντρα και θάμνοι: Κλαδεύονται κατά τη διάρκεια του λήθαργου (χειμώνα), όταν το φυτό δεν έχει φύλλα.
• Αειθαλή δέντρα και θάμνοι: Κλαδεύονται στα τέλη του χειμώνα ή νωρίς την άνοιξη.
• Ανθοφόρα δέντρα και θάμνοι:
• Όσα ανθίζουν την άνοιξη: Κλαδεύονται αμέσως μετά την ανθοφορία.
• Όσα ανθίζουν το καλοκαίρι: Κλαδεύονται νωρίς την άνοιξη.

1. Εργαλεία κλαδέματος

• Χρησιμοποιούνται  καθαρά και ακονισμένα εργαλεία για να γίνονται καθαρές τομές που δεν τραυματίζουν το φυτό.
• Επιλέγονται τα κατάλληλα εργαλεία: κλαδευτήρι χειρός, πριόνι κλαδέματος ή ψαλίδι για μεγάλα κλαδιά.

2. Σκοπός Κλαδέματος

• Να αφαιρούνται νεκρά, ασθενικά ή κατεστραμμένα κλαδιά.
• Να βελτιώνεται η δομή του φυτού, αφαιρώντας κλαδιά που διασταυρώνονται ή τρίβονται μεταξύ τους.
• Να ενισχύεται ο αερισμός και η διείσδυση του φωτός στο εσωτερικό του φυλλώματος.

3. Τοποθέτηση Τομής

• Η τομή γίνεται κοντά στον κορμό ή στον κύριο κλάδο, αφήνοντας μικρό «λαιμό» (περίπου 1-2 cm) για να επουλωθεί σωστά η πληγή.
• Στα πλευρικά κλαδιά, η τομή γίνεται λίγο πάνω από ένα μπουμπούκι που «κοιτάζει» προς την κατεύθυνση που χρειάζεται να αναπτυχθεί το νέο κλαδί.

Τεχνικές Κλαδέματος

1. Αραίωση (Thinning):

• Αφαιρούνται  ολόκληρα κλαδιά από τη βάση τους, για να βελτιωθεί ο αερισμός και να μειωθεί η πυκνότητα.

2. Σύντομο Κλάδεμα (Heading):

• Κόβεται μέρος ενός κλαδιού για να ενθαρρυνθεί η ανάπτυξη πλευρικών βλαστών.

3. Αναζωογόνηση (Rejuvenation Pruning):

• Κόβονται παλιά ή μη παραγωγικά κλαδιά για να ανανεωθεί η ανάπτυξη του δέντρου. Χρησιμοποιείται συχνά σε καλλωπιστικά φυτά ή καρποφόρα δέντρα.

4. Σχήμα (Shaping):

• Δημιουργείται το επιθυμητό σχήμα του φυτού αφαιρώντας κλαδιά που βγαίνουν από τα όρια της φυσικής τους φόρμας.

Λάθη που πρέπει να αποφεύγονται

1. Υπερβολικό κλάδεμα, καθώς αυτό μπορεί να αποδυναμώσει το φυτό. Δεν πρέπει νααφαιρείται περισσότερο από το 20%-30% της συνολικής κόμης σε μία σεζόν, καθώς αυτό μπορεί να αποδυναμώσει το δέντρο.
2. Υπερβολικά μεγάλοι «λαιμοί», καθώς δυσκολεύουν την επούλωση.
3. Κλάδεμα εκτός εποχής, ειδικά σε περίοδο ανθοφορίας ή καρποφορίας.

Κίνδυνοι κακού κλαδέματος

• Αποδυνάμωση του δέντρου: Η υπερβολική αφαίρεση κλαδιών μπορεί να μειώσει τη σταθερότητα του δέντρου.
• Μολύνσεις: Οι μεγάλες ή λανθασμένες τομές, μπορούν να αφήσουν το δέντρο ευάλωτο σε ασθένειες ή παράσιτα.
• Ανομοιόμορφη ανάπτυξη: Αν αφαιρεθούν πολλά κλαδιά από τη μία πλευρά, το δέντρο μπορεί να χάσει την ισορροπία του.

Διαχείριση των αποβλήτων

Τα οργανικά απόβλητα από το κλάδεμα των δέντρων (φύλλα, κλαδιά κλπ), πρέπει να διατίθενται για κομποστοποίηση σε εξειδικευμένες μονάδες. Η ξυλεία που θα προκύψει από τα κλαδέματα, πρέπει να διατίθεται για καυσόξυλα με διαφανείς και ανοικτές διαδικασίες ή για κοινωνικούς σκοπούς.

Ειδικές συμβουλές για ευκάλυπτους

Οι ευκάλυπτοι είναι ένα δύσκολο στη διαχείριση μεγάλο δέντρο στο αστικό κυπριακό περιβάλλον, το οποίο χρειάζεται ειδική διαχείριση.

1. Καλύτερη περίοδος κλαδέματος

Το τέλος του χειμώνα ή νωρίς την άνοιξη, όταν το δέντρο βρίσκεται σε λήθαργο. Αποφεύγεται το κλάδεμα κατά τη διάρκεια της έντονης ανάπτυξης ή σε πολύ ζεστές περιόδους, καθώς αυτό μπορεί να προκαλέσει πίεση στο δέντρο.

2. Νεαρά Δέντρα

Κλαδεύονται τακτικά για να δίνεται στο δέντρο, ένα σταθερό σχήμα και δομή.

3. Ώριμα Δέντρα

Το κλάδεμα περιορίζεται στις βασικές εργασίες (αφαίρεση νεκρών ή επικίνδυνων κλαδιών).

4. Τύποι Κλαδέματος για Ευκάλυπτο

      Διαμόρφωση (Shaping)

Στα νεαρά δέντρα, δημιουργείται ένας κεντρικός κορμός (ηγέτη), με ομοιόμορφα πλευρικά κλαδιά.

5. Αφαίρεση Νεκρών ή Επικίνδυνων Κλαδιών

Αφαιρούνται  νεκρά, σπασμένα ή ασθενικά κλαδιά, για την προστασία του δέντρου και την πρόληψη ατυχημάτων.

6. Μείωση Ύψους ή Μεγέθους

Εάν ο ευκάλυπτος έχει γίνει πολύ μεγάλος, μειώνεται το μέγεθός του αφαιρώντας τμήματα των κορυφαίων κλαδιών. Αυτό πρέπει να γίνει προσεκτικά για να διατηρηθεί η ισορροπία του δέντρου. Η τομή γίνεται πάντα μετά τη δεύτερη διακλάδωση του κορμού.

7. Αραίωση Κορμού

Αφαιρούνται  κλαδιά που πυκνώνουν υπερβολικά τον κορμό, για να επιτρέπεται η διείσδυση φωτός και αέρα.

Περιβαλλοντικές και Κοινωνικές Διαστάσεις

1. Προστασία της Βιοποικιλότητας

• Τα δέντρα αποτελούν κρίσιμο βιότοπο για πολλά είδη πανίδας. Το κλάδεμα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την ύπαρξη φωλιών πτηνών, εντόμων και άλλων οργανισμών.
• Η διατήρηση παλαιών και μεγάλων δέντρων είναι απαραίτητη για την υποστήριξη της οικολογικής ισορροπίας.

2. Ευαισθητοποίηση και Εκπαίδευση

• Οι αρχές  μπορούν να οργανώνουν σεμινάρια και εκπαιδευτικά προγράμματα για το προσωπικό τους και τους εργολάβους συντήρησης.
• Η ευαισθητοποίηση των πολιτών μέσω ενημερωτικών εκστρατειών, μπορεί να ενισχύσει τη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στη φροντίδα του πρασίνου.

3. Ολοκληρωμένη Διαχείριση

• Η συνεργασία με ειδικούς, όπως γεωπόνους, δασολόγους και βιολόγους, μπορεί να διασφαλίσει ότι οι πρακτικές κλαδέματος είναι σύμφωνες με τις σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις.
• Η χρήση τεχνολογίας, όπως γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών (GIS), μπορεί να βοηθήσει στην παρακολούθηση της κατάστασης των δέντρων και στο σχεδιασμό των παρεμβάσεων.

4. Οφέλη από το σωστό κλάδεμα

• Μακροχρόνια Υγεία των Δέντρων: Το κλάδεμα με βάση τις ανάγκες κάθε είδους, παρατείνει τη διάρκεια ζωής του δέντρου.
• Μείωση Κόστους Συντήρησης: Η πρόληψη ζημιών και ασθενειών, μειώνει τις ανάγκες για επεμβάσεις.
• Βελτίωση της Ποιότητας Ζωής: Η ενίσχυση του αστικού πρασίνου, συμβάλλει στη μείωση της θερμοκρασίας, στη βελτίωση της ποιότητας του αέρα και στην αύξηση της αισθητικής αξίας της περιοχής.